Το κτίριο που σήμερα στεγάζει το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, ακόμα ένα αρχιτεκτονικό στολίδι των αρχών του εικοστού αιώνα, ανεγέρθηκε το 1897 στη συνοικία των Εξοχών για λογαριασμό του τούρκου εμπόρου Οσμάν Αλή Μπέη.
Εκλεκτικιστικού ρυθμού με ενσωματωμένα νεοκλασικά στοιχεία, το ορθογώνιο οικοδόμημα διαρθρώνεται σε τρία επίπεδα, ισόγειο και δύο ορόφους. Η πρόσοψή του προς την οδό Βασιλίσσης Όλγας συμπληρώνεται από μια μνημειώδη σκάλα, ενώ στην πίσω πλευρά, προς τη θάλασσα, μία διπλή σκάλα με αναγεννησιακά χαρακτηριστικά οδηγεί στον πρώτο όροφο. Τα παράθυρα του κτιρίου κοσμούνται από ψευδο-παραστάδες, περίτεχνα επίκρανα και ιδιόμορφα ανώφλια. Ιδιαίτερης σημασίας είναι και οι διπλές ψευδο-παραστάδες των μπαλκονιών του πρώτου ορόφου.
Πέραν της αρχιτεκτονικής του αξίας, το κτίριο αποτελεί τμήμα ενός σημαντικού συνόλου οικιών που μαρτυρούν την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της πόλης κατά την τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1908 αγόρασε το κτίριο ο εμπορικός ακόλουθος της Βουλγαρίας Ατανάς Σόπωφ για λογαριασμό του Βουλγαρικού κράτους, καθώς το Οθωμανικό δίκαιο δεν αναγνώριζε πράξεις αγοροπωλησίας με πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Στο αμέσως επόμενο διάστημα, στο κτίριο στεγάστηκε η Εμπορική Υπηρεσία του βουλγαρικού Προξενείου και στη συνέχει το ίδιο το Προξενείο, ενώ φιλοξενήθηκε και ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Φερδινάρδος.
Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, με επέμβαση των Συμμάχων Άγγλων και Γάλλων συνελήφθησαν οι Πρόξενοι και το προσωπικό των υπηρεσιών όλων των εχθρικών προς την Αντάντ (Entente) χωρών (Αυστρία, Γερμανία, Βουλγαρία και Τουρκία) και, ως αιχμάλωτοι πολέμου, στάλθηκαν στην πόλη Τουλών της Γαλλίας. Με διαταγή του Γάλλου Στρατηγού Σαράιγ, καταλήφθηκε και το Βουλγαρικό Προξενείο, καταστράφηκαν τα αρχεία και έπιπλά του, ενώ το κτίριο μετετράπηκε σε Γαλλικό Στρατηγείο. Το 1916, φιλοξενήθηκε στο κτίριο ο Έλληνας Πρωθυπουργός και επικεφαλής του κινήματος της Εθνικής Αμύνης, Ελευθέριος Βενιζέλος, ενώ οι Γάλλοι το εγκατέλειψαν το 1920.
Το 1922, μετά την ήττα του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία, στο κτίριο εγκαταστάθηκε το Ορφανοτροφείο της Σμύρνης, έκτοτε γνωστό ως Ορφανοτροφείο «Μέλισσα». Ξεκινώντας με την περίθαλψη 60 ορφανών παιδιών, καθώς αυξανόταν ο αριθμός των παιδιών που φιλοξενούσε, το ίδρυμα δημιούργησε εξατάξιο Δημοτικό Σχολείο και επαγγελματικά εργαστήρια για τους οικότροφούς του.
Το 1942, το οίκημα κατελήφθη από τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής, αλλά παραχωρήθηκε και πάλι στο Ορφανοτροφείο μόλις μετά την απελευθέρωση. Το 1952, περιήλθε στην κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, ενώ λίγα χρόνια αργότερα αγοράστηκε από το Ίδρυμα του Ορφανοτροφείου «Μέλισσα», το οποίο και λειτούργησε πλέον επίσημα εκεί μέχρι το 1977, οπότε και μεταφέρθηκε σε άλλο χώρο.
Έχοντας υποστεί ζημιές από τους σεισμούς του 1978, το κτίριο αποκαταστάθηκε το 1992 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Στη συνέχεια και αφού φιλοξένησε υπηρεσίες του Οργανισμού «Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997», εκχωρήθηκε στο Πανεπιστήμιο προκειμένου να στεγάσει το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών το οποίο λειτουργεί μέχρι και σήμερα.
Τοποθεσία
Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών
Λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας 36
Θεσσαλονίκη
