Η Μονή Λαζαριστών χτίστηκε το 1886 από τους μοναχούς του τάγματος του Αγίου Βικεντίου του Παύλου, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα και αδελφού του τάγματος Aubaeur.
Οι Λαζαριστές, που έγιναν ευρέως γνωστοί από την έδρα τους στην εκκλησία Σαν Λαζάρ (Saint-Lazare) στο Παρίσι, πρωτοεμφανίστηκαν στην Ελλάδα στο τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα. Κύριος στόχος τους, εκτός από τη φροντίδα και περίθαλψη των φτωχών, ήταν η μόρφωση των κληρικών και η εξάπλωση του καθολικισμού, ή, για την ακρίβεια, η μεταστροφή των ορθόδοξων πληθυσμών στον Ρωμαιοκαθολικισμό.
Το κτίριο της Μονής καλύπτει μία έκταση 1429τ.μ. και αποτελείται από δύο πτέρυγες σε σχήμα «Γ». Η βορειοανατολική πτέρυγα, όπου βρίσκεται και η κύρια είσοδος, αναπτύσσεται σε ισόγειο, δύο ορόφους και σοφίτα. Οι στενές πλευρές της καταλήγουν σε πυργοειδή διαμόρφωση που φτάνει στο ύψος της άλλης πτέρυγας. Η νοτιοανατολική πτέρυγα αναπτύσσεται σε ισόγειο, δύο ορόφους και υπερυψωμένη σοφίτα με φεγγίτες.
Στη βορειοδυτική πλευρά, η αντίστοιχη πτέρυγα δεν ολοκληρώθηκε παρά μόνο στο σημείο που εφάπτεται με τα κάθετα κτίρια. Από τα βασικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής σύνθεσης μπορούμε να υποθέσουμε ότι η συμπλήρωση των κτιρίων θα έδινε στο συγκρότημα σχήμα «Π». Αυτού του είδους οι κατασκευές αποτελούν κοινό στοιχείο παρόμοιων μοναστηριακών κτισμάτων, οι οποίες χαρακτηρίζονται για την εσωστρέφειά τους.
Οι εξωτερικοί τοίχοι διαμορφώνονται με απλά διακοσμητικά στοιχεία και ορθογώνια ανοίγματα. Στα ψηλότερα σημεία των στενών πλευρών σχηματίζονται βαθμιδωτά αετώματα με τριγωνικές απολήξεις, στις οποίες είναι χαραγμένα τα μονογράμματα S.V. (Saint Vincent) S M (Salvator Mundi). Στην πλευρά της αυλής, η βόρεια πτέρυγα δημιουργεί διώροφη πεσσοστοιχία με τοξωτά ανοίγματα, που επιτρέπει την επικοινωνία των κτιρίων.
Η Μονή αρχικά περιλάμβανε οικοτροφείο, σχολείο και Ιεροσπουδαστήριο ή Σεμινάριο των μοναχών του Τάγματος και προοριζόταν για την μόρφωση καθολικών ιερέων, κυρίως Βουλγάρων που είχαν προσχωρήσει στην Ουνία. (Ουνίτες χαρακτηρίζονταν πρώην ορθόδοξοι πληθυσμοί που είχαν μεταστραφεί στον καθολικισμό, αλλά διατηρούσαν το τυπικό της ορθόδοξης λατρείας και την εξωτερική περιβολή των ορθοδόξων ιερέων.) Το 1909, ανέθρεφε 29 ορφανά παιδιά Βουλγάρων και ελάχιστους καθολικούς, ενώ στο Ιεροσπουδαστήριο φοιτούσαν 56 μαθητές.
Αργότερα, για ένα διάστημα η Μονή μετατράπηκε σε Γεωργική Σχολή, ενώ το 1917 χρησιμοποιήθηκε ως έδρα του στρατηγείου των συμμαχικών δυνάμεων (Αντάντ). Μετά τη λήξη του πολέμου, στο κτίριο μεταφέρθηκε η έδρα της Καθολικής Επισκοπής, ενώ από το 1922 χρησιμοποιήθηκε ως κέντρο υποδοχής Καθολικών προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Κατά την Κατοχή, καταλήφθηκε από το γερμανικό στρατό, ενώ στα μεταπολεμικά χρόνια νοικιάστηκε από ιδιώτες, αρχικά ως κατοικία και αργότερα ως εμπορικός χώρος.
Μετά το σεισμό του 1978, οι όροφοι εγκαταλείφθηκαν και το οικοδόμημα άρχισε σταδιακά να καταρρέει. Το 1985, κατά τον εορτασμό των 2.300 χρόνων της Θεσσαλονίκης, το κτίριο αγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο και περιήλθε στην αρμοδιότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Το 1997, όταν η Θεσσαλονίκη ήταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, προστέθηκε στο κτίριο η τρίτη σύγχρονη πτέρυγα, η οποία στέγασε το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Οι παλαιότερες πτέρυγες του συγκροτήματος, αφού ανακαινίστηκαν, στέγασαν το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Τοποθεσία
Μονή Λαζαριστών
Οδός Κολοκοτρώνη 25-27
Σταυρούπολη
Θεσσαλονίκη
