Στην πλατεία Ελευθερίας πραγματοποιήθηκε το Σάββατο, 11 Ιουλίου 1942, η διαβόητη εξαναγκαστική συγκέντρωση των εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Μία μέρα νωρίτερα, είχε δημοσιευτεί στον τοπικό Τύπο διαταγή του Στρατιωτικού Διοικητή Θεσσαλονίκης-Αιγαίου να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας, την επομένη στις 8πμ, οι άρρενες εβραίοι ηλικίας 18-45 ετών. Η διαταγή υπογράμμιζε ότι "Ισραηλίτης λογίζεται πας ο ανήκων εις την ισραηλιτικήν φυλήν, αδιαφόρως εις ποίαν θρησκείαν πιστεύει σήμερον", καθώς και ότι "η μη εμφάνισις θα τιμωρηθή με πρόστιμον και περιορισμόν εις το στρατόπεδον συγκεντρώσεως".
Τον σκοπό της συγκέντρωσης προανήγγειλε το δωσιλογικό δημοσιογραφικό όργανο: "Θα συγκεντρωθούν όλοι οι εβραίοι οι δυνάμενοι να χρησιμοποιήσουν τους βραχίονας εις την πλατείαν. Έτσι θα ευρεθή ότι είναι χρήσιμοι εις κάτι. Διότι οι εβραίοι είχαν συνηθίσει να χρησιμοποιούν μόνον τα δάκτυλα. (...) Τώρα είναι η ώρα να χρησιμοποιηθούν εις έργα παραγωγικά".
Οι εβραίοι που εμφανίστηκαν στην πλατεία Ελευθερίας υποχρεώθηκαν να καταγραφούν στο γραφείο στρατολόγησης εργατών του γερμανικού κατασκευαστικού οργανισμού Τοντ (Todt). Στέγη του οργανισμού τότε ήταν το κτίριο της Ιονικής Τράπεζας (Ionian Bank Ltd), η οποία, καθώς είχε έδρα στην Αγγλία, είχε αναστείλει τις εργασίες της στην κατεχόμενη Ελλάδα.
Όσοι καταγράφηκαν, στάλθηκαν σε καταναγκαστικά έργα, όπου ο υψηλός βαθμός νοσηρότητας και θνησιμότητας υποχρέωσε τους εργολάβους της Τοντ να προτείνουν στην Ισραηλιτική Κοινότητα την εξαγορά της υποχρέωσης έναντι σημαντικού χρηματικού ποσού.
Η συγκέντρωση στην πλατεία Ελευθερίας έμεινε ιστορική διότι οι εβραίοι υποβλήθηκαν σε βασανισμούς, ο απλούστερος των οποίων ήταν η παραμονή επί ώρες κάτω από τον καυτό ήλιο χωρίς το δικαίωμα να καλύπτουν τις κεφαλές τους. Μεταξύ άλλων βασανισμών, αναφέρθηκαν σωρεία χτυπημάτων ακόμη και σε αναπήρους του αλβανικού μετώπου. Δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη ποιος Γερμανός αξιωματικός έδωσε τη διαταγή για τους βασανισμούς, αν και η κατηγορία αυτή αποδόθηκε στον Μαξ Μέρτεν (Max Merten) κατά τη δίκη του.
Τοποθεσία
Πλατεία Ελευθερίας
Θεσσαλονίκη
